BALAT SİNAGOGLARI TARİHİ
20. yüzyılın başında yaklaşık on bin Yahudi’nin ikamet ettiği Balat semti Ayvansaray ile Fener arasındaki bölgeyi kapsamaktadır.
Bu bölgede Yahudi yaşamı 1950’li yıllara kadar devam etti. Balat’a ilk yerleşen Yahudiler, Makedonya’nın Kasturiya kentinden göç eden yüz kadar gelir düzeyi düşük aileydi. 1492 göçünü izleyen yıllarda İspanya, Portekiz’den gelen Sefarad göçmenler ve 1599 yılında Rodos’tan göç edenler de bu bölgeye yerleşti.
Bizans Yahudileri olan Romaniotlar ile İspanya göçmeni Sefaradlar başlangıçta kendi sinagoglarını ve geleneklerini sürdürdürdü. Ancak birbirini izleyen deprem ve yangın gibi doğal afetler ve bölge nüfusunun haddinden fazla artması sonucu iki cemaat bir süre sonra kaynaştı.
Balat’ta yedi ayrı özerk dini bölge (Hachgaha) bulunurdu: Sigri, Karabaş (Lonca), Dubek, Ahrida, Kasturiya (Tekfur Sarayı), İstipol (Selma Tomruk) ve Tahta Minare.
YANBOL SİNAGOGU
1693 tarihli fermandan Bizans döneminde mevcut olduğu anlaşılan bu sinagog Yanbol (Niğbolu) kasabasından göç ederek Balat’a yerleşen Yahudiler tarafından kurulmuş ve adını anılan yöreden almıştır.
Avlusunda Bizans dönemi binaları bulunan Yanbol Sinagogu kâgir olup tavanı yağlıboya doğa resimleri ile süslenmiştir.
Sedef kakmalı ahşap kapılı Ehal’e (Tevrat rulolarının saklandığı dolap) yaldız boyalı bir parmaklıktan geçip iki basamak çıkarak varılır. Azara (sinagoglarda kadınlar bölümü), tavana çakılı ahşap desteklerce taşınır.
AHRİDA SİNAGOGU (BALAT)
1693 tarihli bir fermandan anlaşıldığına göre bu sinagog ‘Feth-i Hakani’den (İstanbul’un Fethi) önce mevcuttu. Ahrida (Ohrida, Uhr,Toh Balat) Sinagogu ismini kurucularının geldikleri Makedonya’daki Ohri kasabasından alır. Kürkçü Çeşme Sokağı üzerinde bulunan Ahrida Sinagogu, Balat sinagoglarının en büyüğü ve en görkemlisidir.
Sinagogun Tevası (Tevrat okuma kürsüsü) bir geminin pruvasını andırır. Bir inanca göre bu form Nuh’un Gemisi’ni anımsatır, bir diğer iddiaya göre ise Sefaradları İspanya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na getiren Osmanlı kadırgalarını simgeler.
17. yüzyılda kendini Mesih ilan eden Sabetay Sevi’nin, bir Cumartesi günü içinde vaaz verdiği iddia edilen Ahrida Sinagogu II. Dünya Savaşı’nın seferberlik yıllarında bir süvari müfrezesini barındırmıştır. Sinagogun geçmişindeki anlamlı anılardan biri, Osmanlı-Rusya savaşına katılan Osmanlı ordusunun zaferi için 18 Mayıs 1877 günü düzenlenen ve Sadrazam İbrahim Edhem Paşa ile devlet ileri gelenlerinin de katıldığı dua törenidir.